هرچند كه بسياري از مردم كشورمان با طعم و مزه خاويار كه يكي از توليدات بي‌نظير كشورمان است بيگانه هستند، ولي در بسياري از نقاط دنيا و از جمله كشورهاي اروپايي، ايران را با خاويارش مي‌شناسند.

اين ماده غذايي پرارزش يكي از گرانقيمت ترين غذاهاي جهان است كه از ماهيان خاوياري موجود در درياي خزر همچون تاس ماهي شيپ، تاس ماهي روسي، تاس ماهي ايراني ، اوزون برون و فيل ماهي استحصال مي شود.

به‌دليل شرايط ويژه سواحل درياي خزر و برخي موارد ديگر خاويار توليد كشورمان مرغوبترين نوع خاويار جهان به شمار مي‌رود و در بين كشورهاي واردكننده جايگاه ويژه‌اي دارد.

اين ماده غذايي به‌دليل دارابودن خواص ويژه براي درمان بسياري از بيماريها ازجمله بيماري افسردگي، برخي از انواع سرطان، بيماريهاي قلبي عروقي، كم خوني و همچنين براي جلوگيري از افزايش كلسترول خون بسيار نافع است.

 متاسفانه در چند سال گذشته به‌دليل صيدهاي غيرمجاز و قاچاق خاويار، ذخاير ماهيان خاوياري درياي خزر كاهش يافته است؛ به‌طوري كه در سال 85، از بين پنج كشور حاشيه درياي خزر فقط جمهوري اسلامي ايران از دبيرخانه كنوانسيون CITES سهميه صادرات اخذ كرده و فقط اجازه صادرات به گونه‌ تاس ماهي ايراني به ميزان 4/44 تن داده شد.

به گفته برخي كارشناسان، به‌دليل صورت نگرفتن اقدام جدي براي رفع معضل صيد غيرمجاز و قاچاق خاويار ذخاير تاس ماهيان درياي خزر هر سال نسبت به سال گذشته كاهش مي‌يابد و پيش‌بيني شده كه امسال نيز ذخاير ماهيان خاوياري درياي خزر حدود 20 تا 30 درصد كاهش يابد.

دكتر محمدپور كاظمي - رئيس انيستيتو تحقيقات بين‌المللي ماهيان خاوياري - در گفت و گو با خبرنگار ايسنا، مهمترين عامل كاهش ماهيان خاوياري درياي خزر را صيد غيرمجاز و نابود كردن ماهيان نابالغ و بچه ماهي خاوياري ازطريق صيادان دام گستر و غيرمجاز دانست و گفت: بهترين اقدام براي حفظ ذخاير ماهيان خاوياري مبارزه با صيد غيرمجاز و از بين بردن شبكه قاچاق خاويار در سطح ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي است.

پوركاظمي در ادامه افزود: آمارها نشان مي‌دهد كه ميزان صيد ماهيان بالغ در كل درياي خزر حدود 50 هزار عدد است؛ در حاليكه بيش از چند ميليون ماهي نابالغ از چرخه حيات خارج مي‌شود.

آگاهي از كاهش ذخاير درياي خزر بر اهميت توجه به پرورش و تكثير ماهيان خاوياري در كشور مي‌افزايد؛ اقدامي كه در چند سال گذشته برخي كشورهاي همسايه ايران به فكر آن افتاده و فعاليتهايي نيز در اين زمينه انجام داده‌اند.

در كشور ما نيز اقدامات محدودي در جهت پرورش ماهيان خاوياري صورت گرفته كه متاسفانه كمبود مولد در درياي خزر، اين مراكز را نيز با مشكلاتي مواجه ساخته است.
مهندس محمدحسين طلوعي - رئيس مركز تكثير، پرورش و بازسازي ذخاير شهيد بهشتي گيلان - با بيان اينكه در 35 سال اخير سالانه به طور متوسط بين پنج تا شش ميليون بچه ماهي خاوياري توليد و به دريا رهاسازي شده است، عمده‌ترين مشكل اين مركز را كمبود مولد در درياي خزر ذكر كرد و گفت: از سال 80-81 به رغم كمبود مولد در درياي خزر با تغيير روشهاي تكثيري موفق به توليد و رهاسازي بچه ماهي به اندازه سالهاي قبل شديم، ولي در سال 84، كمبود مولد به حدي بود كه ميزان توليد بچه ماهي به سه ميليون و 600 هزار عدد رسيد.

وي با اشاره به اينكه از سال گذشته به دليل كاهش مولد اقدام به تهيه لارو از استانهاي مازندران و گيلان كرده‌ايم، افزود: امسال نيز با كاهش توليد نسبت به سال قبل تا به حال نزديك به چهار ميليون لارو در اين مركز توليد شده كه براي جبران كاهش توليد به‌ناچار اقدام به تهيه مجدد لارو از استانهاي مازندران و گلستان كرديم.

در كنار صادرات فرش و پسته ايراني، صادرات خاويار نيز بدليل مرغوبيت آن در كشور ما از اهميت خاصي برخوردار است و صادرات اين محصول ارزشمند از افتخارات جمهوري اسلامي ايران است.

در زمينه توليد خاويار در سال گذشته، نظرات مختلفي وجود دارد؛ به طوري كه بهروز كاكاوند - مديرعامل صندوق توسعه - در گفت‌وگو با خبرنگار دامپروري ايسنا، ميزان توليد خاويار در سال گذشته را 31 تن و ميزان صادرات را 5/7 تا 8 تن عنوان مي‌كند و در مقابل، مهندس سيدمجتبي محمدي - مديربازرگاني شركت مادر تخصصي خدمات كشاورزي - با رد اين رقم، توليد واقعي در سال گذشته را حدود 15 تن و ميزان صادرات را 10 تن اعلام كرده است.

به‌رغم آمارهاي متفاوت در توليد خاويار سال گذشته، آنچه مسلم است، ميزان توليد و صادرات مرواريد سياه درياي خزر در طي چند سال گذشته با افت شديدي مواجه شده است و برخي مسوولين معتقدند كه به دليل صورت نگرفتن بازاريابي مناسب، در حال از دست دادن اعتبار و برندي هستيم كه سا ليان سال در جهان ج اافتاده است و در بحث توليد توجه به حفظ ذخاير ماهيان خاوياري در درياي خزر و در بحث صادرات توجه ويژه براي ابزاريابي مناسب خاويار از اقداماتيست كه در جهت حفظ جايگاه‌ برتري ايران در توليد خاويار ضروريست.

مديرعامل صندوق توسعه صادرات آبزيان تامين نياز كشورهايي كه از گذشته خريدار خاويار ايران بودند را در حال حاضر مهمترين اقدام دانست و يادآور شد كه ساليان گذشته توليد خاويار ايران حتي 330 تن هم بوده ولي اكنون اين رقم به 30 تا 40 تن در سال رسيده و همچنان رو به كاهش است.

وي با ضروري دانستن مشاركت بخشي خصوصي و دولتي در حفظ بازار صادرات خاويار ايران بر پرورش ماهيان خاوياري تاكيد كرد و گفت: ما به راحتي مي‌توانيم با مشاركت كشور روسيه به پرورش ماهيان خاوياري بپردازيم كه در اين زمينه صندوق توسعه صادرات آبزيان به عنوان بخش خصوصي اقدامات را انجام داده و در حال صدور موافقت نامه‌هايي در استانهاي مختلف براي پرورش ماهيان خاوياري به صورت پايلوت هستيم كه اميدواريم هرچه زودتر به نتيجه برسيم.

در بين مسائل مربوط به توليد و صادرات، به مصرف خاويار در داخل كشور كمتر توجه شده است و بسياري از مردم كشورمان از دستيابي و مصرف اين ماه غذايي ارزشمند محروم هستند و به گفته كارشناسان مصرف خاويار در كشورمان حتي به گرم هم نمي رسد.

قيمت بالاي اين محصول باعث شده تنها قشر خاصي از مردم كشورمان كه عمدتا قشر مرفه نيز مي‌باشند از آن استفاده كنند؛ در حاليكه اين ماده غذايي به دليل فوايد ارزشمند بسيار مي‌تواند جايگزين بسياري از داروهايي شود كه در مقابل درمان بيماران ،عوارضي نيز براي آنها بدنبال دارد.

مهندسي سيدمجتبي محمدي - مدير بازرگاني شركت مادر تخصصي خدمات كشاورزي - در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران، سياست اين شركت را فروش بخشي از توليد خاويار در داخل كشور عنوان كرد و گفت: قبل از اينكه توليد، توزيع و فروش خاويار به شركت مادر تخصصي خدمات كشاورزي واگذار شود بيشتر نگاه صادراتي به خاويار مي‌شد؛ ولي در حال حاضر تلاش ما بر اين است كه مراكز عرضه را شناسايي و براي مصرف داخلي فرهنگسازي كنيم و همچنين با وجود قيمت بالاي صادرات خاويار، سعي كرده‌ايم قيمتهاي فروش داخل كشور را به گونه‌اي تنظيم و تعيين كنيم كه تا حدودي قابل تامل باشد.

حفظ مرواريد سياه درياي خزر و باقي ماندن جمهوري اسلامي ايران در جايگاه فعلي خود، تعامل و تلاش بخش‌ها و ارگان‌هاي مختلفي را در بحث حفظ ذخاير ماهيان خاوياري در درياي خزر، تكثير و پرورش و صادرات را مي طلبد.

در اين راستا كارشناسان معتقدند هماهنگ بودن و همكاري بخش خصوصي و دولتي بدور از هرگونه موضع‌گيريها مي‌تواند نتايج درخشاني را حداقل را حفظ موقعيت فعلي كشورمان داشته باشد؛ چرا كه در غير اين صورت اين نگراني وجود دارد ، در چند سال آينده كشورهاي همسايه درياي خزر با تكثير و پرورش ماهيان خاوياري جايگاه ايران را كسب كنند.

گزارش از: فاطمه باجلاني